Instytucja kary umownej:

Kara umowna uregulowana w art. 483 i 484 Kodeksu cywilnego jest bardzo szeroko stosowanym w umowach instrumentem prawnym. Warto więc zapoznać się z tą instytucją.

Art. 483

§ 1. Można zastrzec w umowie, że naprawienie szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania niepieniężnego nastąpi przez zapłatę określonej sumy (kara umowna).

§ 2. Dłużnik nie może bez zgody wierzyciela zwolnić się z zobowiązania przez zapłatę kary umownej.

Art. 484

§ 1. W razie niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania kara umowna należy się wierzycielowi w zastrzeżonej na ten wypadek wysokości bez względu na wysokość poniesionej szkody. Żądanie odszkodowania przenoszącego wysokość zastrzeżonej kary nie jest dopuszczalne, chyba że strony inaczej postanowiły.

§ 2. Jeżeli zobowiązanie zostało w znacznej części wykonane, dłużnik może żądać zmniejszenia kary umownej; to samo dotyczy wypadku, gdy kara umowna jest rażąco wygórowana.

Dzięki karze umownej Strony umowy z góry mogą określić w jej postanowieniach zakres i sposób zaspokojenia roszczeń wynikających z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania umownego. Kara umowna stanowi zatem swoistą formę zryczałtowanego odszkodowania. I to niezależnie od faktu czy szkoda ta rzeczywiście wystąpiła czy też nie.

Istotnym jest iż, w przypadku zastrzeżenia kary umownej na wypadek nienależytego wykonania zobowiązania, wierzyciel będzie mógł dochodzić od dłużnika jednocześnie kary umownej jak i wykonania samego zobowiązania. Przeciwnie natomiast przy ustanowieniu tej sankcji za niewykonanie zobowiązania – wierzyciel zmuszony będzie dokonać wyboru jednego z dwóch alternatywnych uprawnień: żądanie wykonania zobowiązania albo żądanie zapłaty kary umownej.

Co do zasady, zgodnie z przepisami Kodeksu cywilnego, dłużnik nie może zwolnić się bez zgody wierzyciela z obowiązku wykonania zobowiązania, co do którego zastrzeżono karę umowną poprzez samą zapłatę na rzecz wierzyciela jej kwoty (art. 483 § 2 KC: „Dłużnik nie może bez zgody wierzyciela zwolnić się z zobowiązania przez zapłatę kary umownej”). Ponieważ jednak są to przepisy o charakterze dyspozytywnym, strony mogą umówić się odmiennie, że zapłata kary umownej będzie prowadzić do wygaśnięcia zobowiązania po stronie dłużnika w części lub w całości.

Dłużnikowi przysługują natomiast uprawnienia związane z żądaniem zmniejszenia kary umownej – z takim roszczeniem będzie on mógł wystąpić gdy zobowiązanie zostało w znacznej części wykonane lub gdy zastrzeżona kara umowna jest rażąco wygórowana. Wskazane uprawnienia dłużnika reguluje przepis o charakterze bezwzględnym co oznacza brak możliwości wyłączenia jego obowiązywania wolą stron (art. 484 § 2 KC: „Jeżeli zobowiązanie zostało w znacznej części wykonane, dłużnik może żądać zmniejszenia kary umownej; to samo dotyczy wypadku, gdy kara umowna jest rażąco wygórowana”).

Funkcje kary umownej:

Popularność tej instytucji wynika z jej różnorodnych i przydatnych funkcji.

Jedną z najważniejszych z nich jest właśnie funkcja kompensacyjna, pozwalająca osobie uprawnionej na zrekompensowanie wszelkich uszczerbków majątkowych jak i niemajątkowych, których doznała na skutek nieprawidłowego postępowania drugiej strony umowy.

Co więcej zastrzeżenie kary umownej w znaczący sposób ułatwia uzyskanie tej rekompensaty oraz uproszcza proces jej dochodzenia przez sądem (funkcja symplifikacyjna). Wprowadzenie kary umownej do ustaleń kontraktowych eliminuje bowiem konieczność wykazywania przez osobę uprawnioną faktu powstania po jej stronie szkody i jej rozmiaru oraz oszacowania wysokości odszkodowania.

Kara umowna jest również bardzo dobrym środkiem dyscyplinującym i mobilizującym kontrahenta do prawidłowej realizacji umowy w czym przejawia się stymulacyjna funkcja tej instytucji. Ustalenie kary umownej w odpowiedniej wysokości niejako poprzez oddziaływanie psychologiczne odstrasza zobowiązanego od zamiaru naruszenia umowy. Kara umowna służy prewencyjnej ochronie interesu prawnego wierzyciela.

Charakter kary umownej:

Przy ustanawianiu kary umownej, należy jednak pamiętać, że ma ona charakter akcesoryjny w stosunku do umowy, do której została wprowadzona. Oznacza to, że nieistnienie, wadliwość czy też wygaśnięcie zobowiązania umownego, w treści którego nastąpiło zastrzeżenie kary, spowoduje automatycznie również i jej nieskuteczność (sporny w doktrynie prawniczej i orzecznictwie sądowym jest wyjątek związany z zastrzeganiem w umowach kar umownych na wypadek odstąpienia od umowy). Odwrotnie jednak – nieważność kary umownej nie wpływa na ważność zobowiązania głównego.

Kara umowna posiada również status świadczenia ubocznego co oznacza, że dzieli losy zobowiązania głównego.

Żeby jednak móc skorzystać z dobrodziejstw tej instytucji koniecznym jest prawidłowe jej ustanowienie w umowie. Wprowadzenie niewłaściwych zapisów skutkować może bowiem nieważnością kary umownej lub trudnościami w jej egzekwowaniu.

Celem uzyskania istotnych informacji w tym zakresie zapraszamy do lektury kolejnego artykułu poświęconego instytucji kary umownej i kontaktu ze specjalistami naszego serwisu.